Truyện cổ tích Việt Nam không chỉ mang tính giải trí mà còn ẩn chứa nhiều bài học nhân văn sâu sắc. “Sự tích cá He” là một trong những câu chuyện truyền miệng tiêu biểu, gợi mở về tình mẫu tử thiêng liêng và lòng hiếu thảo cảm động của người con với mẹ già.
Ngày xưa có một nhà sư trẻ tuổi tu hành rất nghiêm túc, suốt hơn ba mươi năm học thuộc kinh kệ và giảng thuyết đạo lý. Tuy vậy, ông vẫn chưa đạt được chính quả. Tin rằng phải đến Tây Trúc – nơi đất Phật – mới mong thành đạo, nhà sư quyết tâm lên đường tìm Phật, bất chấp hành trình nguy hiểm và gian nan.
Trên đường đi bộ đầy trắc trở, trải qua năm mươi ngày, sư nhiều lần lạc đường, bị sốt rét đến mê man, nhưng vẫn được giúp đỡ để tiếp tục hành trình. Một chiều nọ, giữa khu rừng hoang vắng, sư kiệt sức và gặp một ngôi nhà nhỏ. Bà lão chủ nhà vội vàng khuyên sư đi khỏi vì con trai bà là ác Lai – một kẻ hung dữ thích ăn thịt người – sắp trở về. Sư nài nỉ vì không thể đi nổi, bà đành giấu sư dưới hầm và dặn giữ im lặng tuyệt đối.
Tối đến, ác Lai về nhà, xách theo một con mang và khịt mũi ngửi được mùi thịt người. Bà mẹ chối cãi, nhưng hắn vẫn phát hiện ra nhà sư đang ngủ say và lôi ra tra hỏi. Sư bình tĩnh trả lời đang trên đường tìm Phật và bắt đầu giảng giải đạo từ bi. Những lời chân thành, cảm động cùng câu chuyện tu hành vất vả đã khiến mẹ con ác Lai xúc động, rơi nước mắt, tự hứa sẽ bỏ ác làm thiện.
Sáng hôm sau, họ tiễn sư lên đường, còn chuẩn bị cả lương thực giúp sư vượt núi. Trước khi chia tay, ác Lai hỏi nên dâng gì lên Phật. Sư trả lời: “Tâm tức thị Phật, Phật tức thị tâm”, ý rằng chỉ cần thành tâm là đủ. Nhưng ác Lai lại hiểu sai, tưởng cần lễ vật cụ thể, nên đã rút mũi mác, tự mổ bụng, lôi gan ruột ra trao cho sư để nhờ dâng lên Phật. Sư vô cùng bối rối nhưng không thể từ chối, đành gói lại rồi tiếp tục hành trình.
Càng đi, sư càng không chịu nổi mùi hôi thối nồng nặc của bộ lòng. Lo sợ không ai dám chứa mình dọc đường, sư cuối cùng ném bộ lòng xuống biển, rồi một mình đến được Tây Trúc. Khi đến trước Phật Đài, sư bày tỏ thắc mắc vì sao tu hành lâu năm mà chưa thành chính quả. Bỗng có tiếng vọng xuống: “Còn thiếu một vật nữa.”
Sư ngẩng đầu lên, thấy Đức Phật ngự trên tòa sen rực sáng, phía sau là bóng dáng mẹ con ác Lai đã đắc đạo. Sư bàng hoàng nhận ra: chính sự thiếu thành tâm, thiếu trọn vẹn trong lòng sám hối, đã khiến mình chưa thể đắc đạo, trong khi ác Lai với tâm hối cải chân thành đã được siêu thoát. Xấu hổ và hối lỗi, sư quay lại khu biển nơi đã vứt bỏ bộ lòng.
Từ đó, sư hóa thành loài cá He, suốt ngày bơi lội lên xuống, không nghỉ ngơi, như đang chuộc lại lỗi lầm xưa. Loài cá này đầu tròn trụi như nhà sư, sống thành đàn, lặn nổi liên tục, và đặc biệt rất ghét bị trêu chọc – vì đó nhắc lại câu chuyện đau lòng của tổ tiên. Ngược lại, nếu được người ta khen ngợi và yêu quý, cá He sẽ vui vẻ lặn lên bơi xuống để đáp lại.
Sự tích cá He không chỉ đơn thuần là một câu chuyện cổ tích mà còn là lời nhắc nhở về lòng hiếu thảo, sự hy sinh và tình cảm gia đình đáng quý. Qua đó, ta thêm trân trọng đạo lý làm người và những giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc Việt Nam.
Tìm hiểu thêm:
Bình Luận