Truyện cổ tích Việt Nam luôn ẩn chứa những bài học sâu sắc về tình người và đạo lý sống. Trong số đó, Bắc kim thang, cà lang bí rợ là một câu chuyện mang tính cảnh báo về sự vô tâm, thờ ơ giữa con người với nhau, để lại nhiều suy ngẫm cho người đọc.
Ngày xưa, ở một cù lao nhỏ ven sông, có hai người bạn thân thiết: anh bắt ếch đêm và anh bán dầu sáng. Họ sống tách biệt, qua chợ làng bằng cầu khỉ cheo leo. Khi mẹ anh bắt ếch mất, anh bán dầu giúp ma chay không tính toán, khiến tình bạn càng thắm thiết.
Một đêm, anh bắt ếch nghe tiếng kêu thảm, phát hiện le le và bìm bịp mắc bẫy. Động lòng, anh thả chúng. Vài ngày sau, hai con chim báo tin ma da dưới sông âm mưu kéo chân cả hai anh vào sáng sớm để thế mạng, đầu thai. Ma da chỉ có 7 ngày, nếu thất bại sẽ tan hồn, và chỉ bắt được người lúc rạng sáng, khi hai anh qua cầu.
Anh bắt ếch kể chuyện, khuyên anh bán dầu nghỉ bán một tuần, nhưng anh bán dầu không tin ma quỷ. Anh bắt ếch bày tiệc cúng mẹ, chuốc say anh bán dầu để trì hoãn qua cầu. Ngày kế, anh tiếp tục mời nhậu, kéo dài thời gian. Đến ngày cuối, anh bắt ếch ngủ quên vì say.
Anh bán dầu tỉnh sớm, vội quẩy hàng qua cầu, bị ma da làm trơn trượt, ngã sông chết. Sợ ma da, anh bắt ếch đợi một ngày mới vớt xác bạn, làm ma chay. Le le và bìm bịp bay đến, kêu thảm như kèn trống tiễn biệt.
Lý giải bài đồng dao
Bài đồng dao "Bắc kim thang, cà lang bí rợ" phản ánh câu chuyện trên:
Bốn câu cuối:
Chú bán dầu, qua cầu mà té.
Chú bán ếch, ở lại làm chi.
Con le le đánh trống thổi kèn,
Con bìm bịp thổi tò tí te tò te.
Tái hiện cái chết oan của anh bán dầu, sự bất lực của anh bắt ếch, và tiếng kêu tiễn biệt của hai con chim, nhấn mạnh tình bạn và ân nghĩa "cứu vật, vật trả ơn".
Bốn câu đầu:
Bắc kim thang, cà lang bí rợ,
Cột qua kèo, là kèo qua cột.
Toàn bài đồng dao khắc họa tình bạn sâu đậm và bi kịch của câu chuyện, nhưng qua thời gian, ý nghĩa bị mai một, khiến trẻ con hát mà không hiểu.
Phê bình ý kiến khác: Ông Nguyễn Hữu Hiệp (2003) cho rằng bài đồng dao là:
Bắt kim than, cà lang bí rợ,
Cột quai chèo, chèo qua chèo lại…
Ý kiến này tối nghĩa, không liên kết với câu chuyện, khó thuyết phục.
Bài học: Truyện đề cao tình bạn, lòng nhân ái (thả chim) và ân nghĩa (chim báo ân). Tuy nhiên, phần nhận xét cuối về "sự thông minh, dũng cảm, vượt thử thách giành hạnh phúc" không phù hợp, vì câu chuyện mang tính bi kịch, nhấn mạnh sự bất lực trước số phận hơn là chiến thắng. Bài đồng dao và truyện là di sản văn hóa, nhắc nhở về giá trị tình bạn và lòng tốt trong văn hóa dân gian Việt Nam.
Qua bản tóm tắt truyện Bắc kim thang, cà lang bí rợ, ta nhận ra thông điệp đầy tính nhân văn: hãy sống chan hòa, biết quan tâm đến người xung quanh. Truyện không chỉ để giải trí mà còn là lời nhắc nhở sâu sắc về tình người trong cuộc sống.
>>>Khám phá thêm:
Bình Luận